Asqar MIRZAHMETOV: Är ru özine jeke meşit, jeke mola twrğızıp bölektenuge bet bwrsa, wlttıq birlik qayda qaladı?

Asqar MIRZAHMETOV,

Oñtüstik Qazaqstan oblısınıñ äkimi:

ÄR RU ÖZINE JEKE MEŞIT, JEKE MOLA TWRĞIZIP BÖLEKTENUGE BET BWRSA, WLTTIQ BIRLIK QAYDA QALADI?

          Qazirgi qazaq qoğamınıñ probleması şaş-etekten. Wlt twtastığın saqtap qalu men büldirudiñ arasındağı qiyankeski küres şarıqtau şegine jetti. «Qazaqstandıq wlt», «Dinaralıq tatulıq», «Üş twğırlı til» sekildi jobalar qoğamdıq pikirtalastıñ özegine aynaldı. Ol az bolğanday, «Işten şıqqan jau jaman» demekşi, qazaqtıñ qanşıldıq, tekşildik qasietin öz maqsattarına paydalana bilgen keşegi otarlıq jüyeniñ swrqiya sayasatı, bügingi täuelsiz qazaq qoğamında tipten «güldenip», «körkeyip» ketti. «Bas-basına bi bolğan» är rudıñ, är atanıñ hanğa sälem bermeytin prezidentteriniñ «kültöbede künde jiın» ötkize bastağanına eşkimniñ talası joq şığar. Osığan oray Oñtüstik Qazaqstan oblısınıñ äkimi Asqar Mırzahmetovtıñ tolğamdı pikirin “Oñtüstikte köterilgen oñdı is” dep bağalauğa tolıq negiz bar. Wlt boyındağı asqınıp bara jatqan atalmış dert töñireginde pikirsayısın jalğağandı da jön kördik.

    Halqımız bwrınnan-aq «Irıs aldı — ıntımaq» degen qanattı qağidanı tu etip wstağan. Bügingi tañda bükil älem, onıñ işinde bizdiñ elimiz kürdeli qwbılıstardı bastan keşip otırğanda osı töñirekte birşama oy böliskendi jön körip otırmın.
Büginde Qazaqstan düniejüzilik, halıqaralıq qauımdastıqtıñ, Birikken Wlttar Wyımınıñ belsendi müşesi, älem nazarın erekşe audaratın eleuli el. Qazaqstandıq ülgi, Qazaqstan jolı turalı älem bile bastadı.
Biraq, bolaşaqqa nıq senimmen qarap otırğan elge iritki saluğa müddeliler de az emes. Oñtüstiktiñ abıroy-bedeline sızat salıp, daq tüsirudi közdeytinder de bar.
Bügingi wrpaqqa baq bop qonğan täuelsizdigimiz ben egemendigimizdi qasterlep, qanşalıqtı qorğap jürmiz? «Täuelsizdiktiñ jauı — sayasi baqqwmarlıq, ekonomikalıq swğanaqtıq pen iştarlıq, äleumettik alauızdıq. Täuelsizdiktiñ dosı — iştegi ıntımaq pen sırttağı ıqpaldastıq, büginge degen tözim men sabır, erteñge degen ümit pen senim. Öytkeni, Qazaqstandağı ıntımaq pen ıqpaldastıq Qazaqstannıñ täuelsizdigi men egemendigi — jüzdegen halıqtar men milliondağan adamdardıñ baqıtı men zeynetiniñ kepili», — deydi halıq jazuşısı Äbiş Kekilbaev.
Tarihtı tarazılap qarasaq, ata-babalarımız keler wrpaqqa tek ıntımaq pen birlikti ösiet etip ötken. Sol ösiet pen amanattı el men jer, memleket tağdırın, ğasırlar sabaqtastığın bügingi wrpaq qanşalıqtı   jauapkerşilikpen qarap, tereñ sezinip otır?
Auızbirşilik bolmay, iştarlıq pen baqtalastıq beleñ alıp,   alauızdıqqa jol berilgen jağdaylar da, ıntımaq ıdırap, birlik azıp, halıq tozğan kezder de bolğan. Biraq, Elimizdiñ basınan qanşama qiın-qıstau kezeñder ötse de, babalarımız baytaq jerdi eldiñ  eldigin  saqtap,  wrpaqtan-wrpaqqa jetkizdi. Oñtüstik Qazaqstannıñ qasietti öñiri osığan kuä bola aladı. Bwl ölke türli sayasi-ekonomikalıq, mädeni, dini qwndılıqtardı düniege keltirdi. Şınında da, qazir barlıq is-äreket,  ınta-ıqılas, atalı söz,  parasattı aqıl — Qazaqstannıñ memlekettigin nığaytu jolına, Otanğa degen patriottıq sezimdi arttıru, qazaq tiliniñ tirek bolarlıq rölin nığaytu jolına, barlıq qazaqstandıqtardıñ basın biriktiru maqsatına jwmsaluı kerek. Wlt-azattıq qozğalısınıñ köşbasşıları Älihan Bökeyhan, Ahmet Baytwrsınov, Mirjaqıp Dulatov, Jaqıp Aqbaev, Mwstafa Şoqay, basqa da halqımızdı birtuar   perzentteri wlt sanasın şıñdauğa ölşeusiz eñbek siñirdi. Totalitarlıq   bilik buındarında bola twra Alaş qayratkerlerimen mwrattas, maqsattas bolğan Näzir Töreqwlov, Twrar  Rısqwlov,  Swltanbek Qojanov  sındı twlğalarımız nağız küresker ruhtıñ, jigerdiñ ieleri bola bildi.
Auızbirşilik bolmay, iştarlıq pen baqtalastıq beleñ alıp,   alauızdıqqa jol berilgen jağdaylar da, ıntımaq ıdırap, birlik azıp, halıq tozğan kezder de bolğan. Biraq, elimizdiñ basınan qanşama qiın-qıstau kezeñder ötse de, babalarımız baytaq jerdi eldiñ  eldigin  saqtap,  wrpaqtan-wrpaqqa jetkizdi. Oñtüstik Qazaqstannıñ qasietti öñiri osığan kuä bola aladı. Bwl ölke türli sayasi-ekonomikalıq, mädeni, dini qwndılıqtardı düniege keltirdi. Şınında da, qazir barlıq is-äreket,  ınta-ıqılas, atalı söz,  parasattı aqıl — Qazaqstannıñ memlekettigin nığaytu jolına, Otanğa degen patriottıq sezimdi arttıru, qazaq tiliniñ tirek bolarlıq rölin nığaytu jolına, barlıq qazaqstandıqtardıñ basın biriktiru maqsatına jwmsaluı kerek. Wlt-azattıq qozğalısınıñ köşbasşıları Älihan Bökeyhan, Ahmet Baytwrsınov, Mirjaqıp Dulatov, Jaqıp Aqbaev, Mwstafa Şoqay, basqa da halqımızdıñ birtuar   perzentteri wlt sanasın şıñdauğa ölşeusiz eñbek siñirdi. Totalitarlıq   bilik buındarında bola twra Alaş qayratkerlerimen mwrattas, maqsattas bolğan Näzir Töreqwlov, Twrar  Rısqülov,  Swltanbek Qojanov  sındı twlğalarımız nağız küresker ruhtıñ, jigerdiñ ieleri bola bildi.
Biz bügingi uaqıt talabına tek tarihımızdı tanıp, tarihi twlğalarımızdıñ asıl mwraların meñgerip, jas wrpaqtıñ boyına tereñ siñirsek qana jauap tabamız, layıq bola alamız.
Memleket basşısı Qazaqstan halqı Assambleyasınıñ sessiyasında söylegen sözinde qazaq halqınıñ elimizdegi barlıq wlttardı, qoğamdı biriktiretin röliniñ jauapkerşiligi uaqıt ötken sayın arta tüsetinin atap kersetti. Assambleya qwru turalı ideya da alğaş Oñtüstik jerinde, Ordabası biiginde aytılğanı jwrtşılıqtıñ jadında. «Jalpı, din özdiginen önegeli aqiqattan böten eşteñege üyretpeydi. Jalğız-aq bizge qauip töndiretini dini bilimderimizdiñ deñgeyi onşa joğarı bolmay otırğanı. Dini fanatizm nanımnıñ moldığınan emes, şınayı dini mädeniettiñ kemdiginen şığadı», — deydi Elbasımız.
Oñtüstik Qazaqstanda din ökilderiniñ özara qwrmeti men tüsinistiginiñ igi dästüri qalıptasqan. Alayda, tüyindi, tüytkildi mäseleler joq emes. Onday mäseleler saralaumen, kelisimmen şeşilui qajet. Mäselen, oblısımızdağı meşitter sanı 681-ge jetip otır. Ärine, meşit köptik etpeydi. Ökinişke qaray, rudıñ, atanıñ, ananıñ atımen atalatın meşitter bar. Meşit — Allanıñ üyi emes pe? Endeşe, Alla üyine at bergenimiz qanşalıqtı orındı nemese qajet? Tipti, bir eldi mekende eki-üş meşit salınıp, ru-ru, ata-ata bop bölingendi qalay bağalauğa boladı? Bwrındarı meşitter el azamattarınıñ, jergilikti twrğındardıñ birlese üles qosuımen, jwmıla jwmıs jürgizuleri nätijesinde salınatın. Endi meşitter qaltalı azamattardıñ, demeuşilerdiñ esebinen salınuda. Bwl bir jağınan tiimdi, qwptarlıq şara bolğanımen, basqa jaqtarınan, oylandıratın jerleri bar. Köp retterde özimşil maqtanış, jeke müdde basım tüsip, meşit saldıruşılar äkeleriniñ, rularınıñ atın qoyıp jatadı. Bwl biriktiruge, wyıstıruğa emes, bölinuşilikke, tüsinispeuşilikke soqtırmay ma? Jwrttı renjitip, jas wrpaqtıñ tälim-tärbiesine keri äser etpey me? Oylandıratın osınday mäseleler az emes.
Tağı bir mäsele — ruğa arnalğan eskertkişter twrğızu. Tarihi tağlımı bar ma, joq pa, zerttelgen be, zerttelmegen be, däleldi me, dälelsiz be, eldiñ jağdayı kele me, kelmey me, qarjı jinap, eskertkiş twrğıza bastaymız. Osımen twrmay auıldıñ, köşeniñ attarın swrap, bilik ökilderiniñ esin şığaramız. Şeşim qabıldansa, tağı da ısırapşıldıqpen as berip, rwqsat berilmese, memleket qızmetşisine ökpe artıp, joğarı jaqqa şağımdanıp jüremiz.
Eñ soraqısı — tiri kezde bölingenimiz azday, key auıldarda ru-ru bolıp mazarattar twrğızıla bastadı. Är wlttıñ, är rudıñ ömirden ozğan azamatın «öz mazaratına» jerleu beleñ alıp bara jatır.  Qazaqta:  «Ölim — kemdik emes, teñdik» demey me? Baydıñ da, jarlınıñ da baratını bir jer. Arğı düniede ru da, ataq ta, qızmet te joq emes pe?
Dañğazalıqpen meşitter, eskertkişter salğanşa, halıqqa qajetti ğimarattar, emhanalar, därigerlik punktter, balabaqşalar men kitaphanalar, joldar men köpirler saludıñ sauaptılığı tüsindirilse, ziyalılar osığan köñil bölse deymiz. Sauap izdegen bay-bağlandarğa, qaltalı azamattarğa, demeuşilerge dwrıs jol körsetetin el ağaların biz qoldauğa tiistimiz.
Qasietti Qwran: «Tüp-tügel Allanıñ dinin wstanıñdar da, bölinbeñder», - deydi. Mwsılmandıqtıñ da bastı arqauı ıntımaq pen birlik ekenine ilandıru — el ağalarınıñ da parızı ğoy dep bilemin.
Ğasırlar swrıptauınan ötken salt-dästürler din talaptarına qayşı kelmeydi, qayta üylesip, ündesip jatadı. Keybir jerlerde bilimi men ilimi tayaz moldalar din men dästürdi mülde qarama-qarsı qoyıp, qarapayım adamdardıñ renişin tudıratını ras. Qayta ozıq dästürler arqılı dindi, din arqılı wlttıq, halıqtıq ozıq dästürlerdi nasihattap, nığaytuğa äbden bolatını belgili emes pe?
Jasıratını joq, Oñtüstikti oñdı-soldı, orındı-orınsız tilderine tiek etip, ne bolsa sonı aytatındar, «Şımkent jaqqa bäri bola beredi» dep jamanday jöneletinder az emes. Ärine, Oñtüstikte beleñ alğan jağdaylar, ötirik-ösekter, jeñ wşınan jalğasatın jarasımsız, jaman qılıqtar, arız-şağımdardıñ keyde uşığıp ketetini de ras. Arız-şağım jazbasa nemese jazdırmasa auıratındar, bäleqorlıq pen jalaqorlıqtı, arız wyımdastırudı, domalaq arızdı käsipke aynaldırğandar da joq emes. Bwl — eldiñ atına kir keltiretin, alğa jıljuğa kedergi jasaytın kesel. Osını toqtatuğa, emin tabuğa kimniñ de bolsın atsalısqanı jön. Bizdiñ öñirdiñ halqı, negizinen, aqjürek, aqköñil, basım köpşiligi eñbeksüygiş, meymandos, körgendi, jañalıqtardı da tez qabıldaydı. Tilge, dinge, dilge, salt-dästürge berik. Sondıqtan, bizdiñ mwnday keleñsizdikterdi de jeñetinimiz kümänsiz.
Ökinişke qaray, keybir eldi mekenderdiñ, rulardıñ «prezidentteri», «kösemderi» tar öristi, qısqa öreli tirlikterge jol beredi. Wlağatı mol wltımız üşin, älemdik örkeniet biigine bettegen elimiz üşin, täuelsizdikti tu etken, mızğımastıqtı maqsat etken memleketimiz üşin «ru prezidentteri», «taypa kösemderi» deytindey wşqarı wğımdar wrpaq tärbiesine qalay äser etpek? Keleşek bwğan ne demek?
Ras, tarihımızdıñ türli kezeñderinde, bwrınğı ğasırlarda rulardıñ aqılman aqsaqaldarı, taypalardıñ kösemderi, atalardıñ jetekşileri   qajet bolğanı belgili.   «Bügingi ruşıldıq körinisteri — bwl qazaq halqınıñ etnogenetikalıq damu jolındağı artta qalğan kezeñderdiñ jañğırığı. Wlt aldındağı mindet — osı jañğırıqtı bizdiñ halıqtıñ birligine jarata bilude bolsa kerek», - deydi Qazaqstan Prezidenti «Tarih tolqınında» degen kitabında.
Osı eñbeginde Elbası rulıq qayşılıqtardı patşalıq Reseydiñ imperiyalıq sayasatı qalay paydalanğanın, otarşıldıq sayasat qazaq wltınıñ işki qayşılıqtarına sebepşi bolğanın, «bölip al da, biley ber» bağıtındağı maqsat üşin ruşıldıqtıñ ädeyi qozdırılğanın keltiredi. «Qazaq halqınıñ wlt-azattıq küresin älsiretu üşin patşalıq qwrılıs ruaralıq qırbaylıqtı qozdırıp otırdı. Äsirese, lauazım ieleriniñ saylauı kezinde är rudıñ ökilderin bir-birine aydap saldı», — dep jazadı.
Elbasımız aytqanday, el ağaları, qoğamdıq wyımdar wlttıñ özin-özi tanuı jolındağı jwmısta baysaldılıq, köregendilik tanıta bilgeni jön. Ärbir qazaq, ärbir qazaqstandıq osı azattıqqa, täuelsizdikke layıqpın ba, olardı nığaytu üşin qanday mindet-maqsatqa den qoyuım kerek degen swraqtardı özine-özi jii qoyıp, jauap taba biluge tiis.
Erekşe köñil böletin mäselemizdiñ biri — toy-tomalaqtar, salt-dästürlik räsimder, twrmıstıq türli şaralar. Sebebi, adam ömiriniñ, tirşiliktiñ negizgi qwramdas böligi — osılar. Ärine, jas memleketimizdiñ azamattarı toy-tomalaqqa şekten tıs äuestenuden göri wtımdı eñbek etip, zaman talabına say öner-bilim men ğılım igerip, salauattı ömir saltına bet bwrğanı, bos uaqıttarın meylinşe mazmwndı äri tiimdi ötkizuge wmtılğanı orındı bolar edi.
Bizdiñ Oñtüstikte qonaq sanın asırıp şaqıru, şekten şıqqan, asta-tök ısırap jasau, dañğaza toylar ötkizu, marqwm bolğan jaqındarın aqtıq saparğa şığarıp saludıñ özin de jarasımsız jarısqa aynaldıru basımıraq. Toylar kezinde köşelerde keptelek jasap, jwrtqa jol bermey, neşe türli şeteldik köliktermen oyqastap, qır körsetip jüretin dañğazalıq, üylenu toylarında, mereytoylarda nebir qımbat kölikterdi toyhanalarğa kirgizip sıylap, asıp-tasqandı bildiretin äulekilik qayda apara jatır? Osı jağın da oylanu kerek emes pe? Toyhanalarda, bügin araq-şarap işilgen toy ötkizilse, erteñine marqwmdardıñ jetisi, qırqı, jıldıq ası bolıp jatadı. Sondıqtan toyhanalardı, meyramhanalardı emes, imandılıq ashanaların, dietalıq dämhanalardı, «Sauap-halal», «Naurız-halal» ashanaların köbeytken abzal. Ras, baspasöz betterinde toylardı talğamğa say, mädenietti ötkizu, eki-üş sağat keşiktirip, jwrttı ığır etpey, uaqtılı bastau, til, dästür-salt, söyleu mädenietin jetildiru, dañğazalıqtı şekteu jöninen oy-pikirler aytılıp jür. Biraq, nätije şamalı.
Elbasınıñ halıqqa arnağan Joldauında: «Endi wsaq-tüyekti, berekesiz tirlikti doğarğan jön», — degendi beker aytqan joq. Jalğan namısqa boy aldırıp, wsaq-tüyekterge, qajeti joq küyki tirlikterge, ötkizbey-aq qoyuğa bolatın toy-tomalaqtarğa, twrmıstıq türli şaralarğa, işimizden jaqtırmay, qarsı bola twra uaqıtımızdı, küş-qayratımızdı beker şığın etetinimiz ötirik emes. Asta-tök astamşılıqqa negizdeletin toylardıñ, dañqqwmarlıq pen dañğoylıqtı körsetetin, baylıqqa mastanuğa bastaytın astardıñ ornına mädeniet pen önerge, mecenattıqqa, jetimder men jesirlerge, joq-jitikterge, mügedekterge kömektesudi ülgi twtatın uaqıt jetti.
Bizdiñ kündelikti tınıs-tirşiligimiz, ötkizetin is-şaralarımız, maqsat-mwratımız şınayı qatınasqa negizdelui tiis. Keñpeyildilik, toleranttıq qasiet wltımızdıñ märtebesin bükil älem aldında arttıruda. Şıdamdılıq, sabırlıq, parasattılıq — bizdiñ bastı qasietimiz. Biraq, ol tek aytumen ğana nığaymaydı. Söz ben istiñ birligi kerek. «Ädilet bar jerde ıntımaq bar», — deydi qanattı qağida. Qarapayım halıqtıñ kündelikti tirşiligin, ömir süru deñgeyin jaqsarta tüsu jönindegi mindetterdi jüzege asıruğa bizdiñ mümkindikterimiz jetkilikti. Intımaq nağız ıntımaq bolu üşin äkimder tarapınan, özge de memlekettik atqaruşı organdar, qwqıq qorğau organdarı tarapınan ädiletti is, qaltqısız qızmet boluı kerek. Köp mäsele kadrlarğa baylanıstı. Biz kadrlar rezervin qağaz, söz jüzinde emes, is jüzinde jüyeli jürgizuge mindettimiz. Adal, taza, jas kadrlardı ösiruimiz qajet. Äkimder, basqa da basşılar kadrlardı iriktep ösirude, tañdauda toptardıñ, ruşıldardıñ pikirlerin emes, qarapayım halıqtıñ memlekettiñ, eldiñ müddesin, teñdikti, ädildikti, tazalıqtı basşılıqqa aluğa mindetti. Qarapayım halıq ädildiktiñ, şındıqtıñ, qamqorlıqtıñ bar ekenin şınayı sezinui kerek. Sonda birligimizdiñ, ıntımağımızdıñ irgetası nıq boladı.
El birligi turalı babalarımız bizden bwrın da aytıp ötken. Qazaqtıñ birtuar perzenti wlı Abay:
«Talay söz bwdan bwrın köp aytqanmın,
Tübin oylap, uayım jep aytqanmın.
Aqıldılar arlanıp wyalğan soñ,
Oylanıp tüzele me dep aşqanmın», — degenindey, bizge deyin de tüsingen adamğa talay söz arnalğan, solardan qorıtındı şığaru qazirgi wrpaqtıñ da parızı dep bilemin.

(OQO äkimdiginiñ resmi saytınan alındı)

Äleumettik jelilerde bölisu

Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat


Pikir jazu

Sizdiñ e-mail basqalarğa körinbeydi. Qwpiya saqtaladı.

*
*


+ 1 = 3