B.Qaldarov: «Qarız alıp-berudiñ joralğısın bilemiz be?»

Qarız alıp-berudiñ joralğısın bilemiz be?

   Äzireyil barda janım bar deme,

Qarızıñ barda baylığım bar deme.

Adam qauımdasıp ömir süruge beyim jaratılğan jaratılıs. Sondıqtan da bolar olardıñ arasında barıs-kelis, alıs-beris processi jürip, tirşilik keşedi. «Adamnıñ küni adammen» degen sözdiñ törkini osını meñzeydi. Älbette, adam ömiri ärdayım birkelki bolmaydı. Bir kezderi jağdayıñ jaqsarıp köl bolsañ, bir kezderi äp-sättiñ özinde barıñnan ayırılıp şölge aynalıp jatasıñ. Bwl da zañdılıq. Adam aldın boljay almağandıqtan mwnday jağdaylarğa qaşanda dayın boluı qajet. Jasıratını joq, keyde adam basına is tüsip, özgeniñ esigin qağıp, qarız aluğa mäjbür bolıp jatadı. Degenmen qarız alıp-berudiñ de özindik jön-joralğısı, qağida qwralı bar ekenin birimiz bilsek, birimiz bile bermeymiz. Endeşe, Islam dinindegi qarız alu-beru mäselesine toqtalıp ötelik.

Qarız beru sauaptı is

Qarız alu-beru şariğatımızda mubah amal. Joğarıda adamdar bir-birlerine özara järdem, kömekke mwqtaj bolatının aytıp öttik. Dinimizde özara järdemdesu, bireudiñ qiınşılığın jeñildetudiñ özi öte sauaptı amal bolıp sanaladı.

Imam Müslim, Abu Dauıd, Tirmizi riuayat etken hadiste Payğambarımız (s.a.u.) bılay degen: «Kimde-kim bir mwsılmannıñ dünie qiınşılıqtarınıñ birinen qwtqarsa, Allah tağala ol pendeni qiyamet künindegi bir qiınşılığınan qwtqaradı. Kimde-kim bir kisiniñ auıruın jeñildetse, Allah tağala ol pendeniñ dünie jäne aqırettegi isin jeñildetedi. Öz bauırına järdem berip jürgen pendege Allah tağala da järdem beredi».

 Endigi bir hadiste Payğambarımız (s.a.u.) ayttı: «Bir mwsılman kisi basqa bir mwsılmanğa eki ret qarız berse, sadaqa bergen siyaqtı sauap tabadı degen. Basqa bir hadiste «Sadaqa bergen adamğa on sauap, al qarız bergen adamğa on segiz sauap».

Qarızdı jazıp qoyu qajet

Qarız beru sauaptı is bolğanımen, bwl sauaptı isteudiñ jön-joralğısı bar. Qarızdı kuägerlerdiñ aldında jazdırıp qoyu qajet. Allah tağala Qwran Kärimde Baqara süresiniñ 282- ayatında bılay bayandaydı:

«Ey, iman keltirgender! Bir-birleriñmen qarız mämilesin jasasañdar, (kelisim-şarttı) jazıp qoyıñdar…. Sender (olardan) razı bolatın (ädiletti) eki er kisini, eger eki er kisi tabılmasa, bir er kisi jäne eki äyeldi kuä etiñder».

Qarızdı alğan uaqıtta onı jazıp qoyu, nemese kuälar şaqıru, uaqıt ötken soñ alıs-beris qılğan adamdar arasında tüsinbeuşilikke jol bermeydi.

Qarız beruşi men aluşınıñ talaptarı

Şariğatımız qarız alu-beruge rwhsat berip, eki tarapqa da talap pen jauapkerşilik jükteydi. Qarız alğan adam qarızın mümkindiginşe tezirek qwtıluğa äreket etu kerek. Qarızın qwtıluğa jetetin düniesi bola twra, qarızın qwtılmay ölip ketken adamnıñ künähar ekendigi hadisterde aytılğan. Onıñ künäsin Allah tağala keşpeydi. Tipti, Allah elşisi (s.a.u.) onday adamnıñ janazasın oqımağan. Sonday-aq qaytaramın dep uädelesken künnen keşiktirmeu de bastı talaptardıñ biri. Öytkeni uädede twru mwsılmannıñ bastı sipattarınıñ biri. Biraq mınanı ayta ketu kerek. Adam mwqtajdığınan qarız alıp, biraq onı qwtıla almay ölip ketken bolsa, onday kisiniñ nieti jaqsı, biraq qarızın qwtıla almağanı üşin qiyamet küninde oğan qarız bergen adamdı Allahtıñ özi riza etedi. YAğni, qarız bergeni üşin künäların keşiredi, sauaptarın artığımen beredi.

Şariğatımız qarız beruşi kisige de birneşe talap pen jauapkerşilik jükteydi. Qarız bergende äueli, bireudiñ auırın jeñildetu, Allahtıñ rizalığın tabu maqsatta beru kerek. Bergen qarızınan payda tabu, yağni payızğa qarız beru ösimqorlıqqa jatadı. Bwlay qarız beru sauaptı is emes, kerisinşe bwl arqılı künäğa duşar boladı. Qarız bergen kisi, qarızdanuşınıñ jağıdayımen barınşa sanasıp, onıñ mümkindigine qarauı orındı is. Eger qarızın qwtılatınına müldem közi jetpese, qarızın keşip jiberse sauap boladı.

Allah tağala Qwran Kärimde Baqara süresi 280- ayatında bılay bayandaydı:

«Eger (senderden qarız aluşınıñ jağdayı) naşar bolsa, bayığanşa kütiñder. Eger, bilseñder (bergen qarızdarıñdı) sadaqa etip jiberuleriñ- özderiñe odan da jaqsıraq»

Bwl jöninde Payğambarımız (s.a.u.): «Kimde-kim qarızdı qwtıluğa qinalğan adamğa uaqıt berse, nemese qarızın bütindey keşip jiberse, Allah tağala onı öziniñ arşı köleñkesine aladı»  degen.

Qarız berip sauapqa kenelu, beruşige qayırımdılıq jasauğa mümkindik tauıp berse, aluşı adam uaqıtılı qaytarıp mwsılmanğa tän minez tanıtıp, qarızdıñ auırtpalığınan erterek qwtılğan boladı. Olay bolsa, alıs-beriste biz üşin qoyılğan qwraldardı eskermey, Allahtıñ razılığanan qwr qalmayıq ağayın!

Tölebi audanınıñ bas imamı     B. Qaldarov.