Bie süti men qımızdıñ ükimi qanday?

Bieniñ saumalı halal. Öytkeni jılqı eti joğarıda aytılğanday tört mäzhab boyınşa, halal bolıp sanaladı. Eti halal maldıñ süti de adal bolmaq. Tipti bie sütiniñ özge mal sütine qarağanda paydası molıraq. «Bie sütiniñ himiyalıq qwramı payız esebimen alğanda mınaday bolıp keledi: süttegi qant 6,7, jalpı belok 2,0, kazein 50,7 al'bumin jäne globulin 49,3, mineraldı twzdar 0,3, qwrğaq zattar 11,0 payız. Bie süti öziniñ himiyalıq qwramı jağınan basqa maldardıñ sütine qarağanda özgeşe boladı.
Ol, äsirese, laktozağa bay. Onıñ qwramında 120-ğa juıq är türli himiyalıq zattar boladı, onıñ işinde 25 türli amin qışqılı, 20 türli mineraldı zattar, 7 ferment, 4 türli süt qantı, 3 türli gormondar, lipoidter, limon qışqılı jäne t.b bar. Bielerdi öriske jayğan jağadayda V vitamininiñ mölşeri şamamen 2 ese artadı. Süttiñ himiyalıq qwramı mal jegen şöptiñ türlerine qaray da özgerip otıradı. Bie sütiniñ mayında özge maldıñ sütinde kezdespeytin oktodekadien jäne basqa da qışqıldar bo-ladı. Bie sütinde fosfor, kaliy jäne kal'ciy, magniy totığı mol kezdesedi. Siır sütine qarağanda bie sütinde laktoza 1,5 ese, S vitamini 10 ese köp boladı. Bie süti sonday-aq V, A, E tobındağı vitaminderge jäne basqa da biologiyalıq zattarğa bay»1.Al bieniñ qımızına kelsek, onıñ da paydası zor. «Qımızdıñ äserinen asqazan söliniñ bölinui jaqsaradı, täbeti artadı, astıñ qorıtıluı jaqsaradı. Qazirgi me-dicinada qımızdı antibiotiktermen jäne basqa da däri-därmektermen baylanıstıra otırıp, ökpe, süyek jäne büyrek tuberkulezin, işek-qarın jäne jürek, qan tamırları auruların emdegende, sonday-aq vitaminder jetispegende, zat almasu bwzılğanda qoldanadı». Sonday-aq «qımızdı jüyeli türde qabıldaudıñ äserinen ökpeniñ sıyımdılığı, keude kletkalarınıñ şeberi wlğayadı, tınıs alu, zat almasu jaqsaradı, qan qwramındağı gemogla-bin mölşeri artadı, aq qan tüyirşikteri, eger olar joğarı bolsa, qayta qalpına keledi, al, qızıl qan tüyirşikteriniñ şögu reakciyası jiilese qayta tömendeydi. Nerv jüyesi de qımızdıñ äserinen tıs qalmaydı. Qımız işken adamnıñ boyında sergektik payda boladı»2.
Osınday paydalı qımızdı halal emes dep aytuğa bolmaydı. Haq Tağala ärbir nığmetin adamnıñ paydasına bergen. Mısalı qauın-qarbız jazda jeuge arnalğan. Onı qısta rahattanıp jey almaysız. Sol siyaqtı da tüye men jılqınıñ orındarı är basqa. Soğan oray qazaq halqınıñ özinde tüyeni köbinese ıstıq aymaqta ömir sürgender bağıp, şwbatın işedi. Öytkeni şwbat künniñ aptaptı künderinde işseñiz şöliñizdi basadı. Al jılqı köbinese suıq jaqta ömir süretinder bağıp, qımızın işedi. Öytkeni qımız suıqqa jaqsı. Qımızdı aptaptı ıstıq jerde işseñiz şöliñizdi baspaydı, qayta şöldete berui mümkin. Sondıqtan şölde ömir süretin arabtar da bie sütin işpeydi. Istıq jerde qımız tez bwzıladı. Äytse de qazaq halqı sonau saqtar däuirinen beri jılqı etin jep, qımızın işken soñ minezi de soğan wqsap osınau baytaq jerdi qızğıştay qorğap kelgen. Alayda qazaq elinde soñğı ğasırda tıñ iigerilip jılqı azayıp, qazaq attan tüskende, qımızdıñ ornına işimdiktiñ tür-türin işkende öziniñ aqsüyektik genine balta şapqanday küy keşkeni mälim. Al qazirgi zamanda «jığılğanğa jwdırıq» degendey jılqı eti mäkrüh, qımızında spirt bar desek onda bizdiñ wtılğanımız. Iä, qımızdıñ qwramında spirt bar. Älsiz qımızda 1 payız, ortaşa qımızda 1,5 payız, küşti qımızda 1,75-ten 3,0 payızğa deyin spirt boladı. Biraq bwl spirt şaraptıñ qwramındağı spirtten mülde bölek. Qımızdağı spirt tabiği jolmen payda bolğan spirt. Äri himiyalıq molekulası özgeşe pişinde. Al adamdı mas qılıp aqılınan ayıratın işimdikter jasandı jolmen bwzılu arqılı payda bolğan spirt. «Qımızdıñ qwramında spirt bar, endeşe onı işuge bolmaydı» degen adam siırdıñ ayranın, tüyeniñ şwbatın da işpeui tiis. Öytkeni, ekeuinde de qımızdikimen birdey spirt türi bar3. Äri ayran men şwbat bizdiñ elge qarağanda Arab tübeginiñ aptaptı ıstığında tez äri qattı aşidı. Şaraptıñ haram boluınıñ bir hikmeti de işken adamdı esinen adastıru äri adam organizmine asa ziyandı närse. Al qımızğa kelsek äste olay emes. Atam qazaq mıñ jıldan beri qımız işip keledi. Tarihta pälen jerde qımız işip mas bolıp, esinen tanıptı. YAki, qımız işip aqırı ömiri qor bolıp, otbasın oyran etip ölipti degendi estip-bilgen jan bar ma eken?! Qayta qazaqtıñ qazaq bolıp wzaq ömir süruine arqau bolğan. Eger qımız şarappen teñ bolğanda bwdan mıñ jıl bwrın-aq qazaq topırağınan şıqqan fiqh ğwlamaları haram dep tıyım salar edi de bwl qazaqqa salt bolıp qalar edi. Alayda eşbir kitapta onday pätua kezdespeydi. Biraq qımız ben bozanı teñ twtuğa mülde bolmaydı. Boza işimdiktiñ bir türi. Köşpendi qazaq halqı qımız twrğanda bozağa qaramağan. Äri mwsılman bolğandıqtan, onıñ haram ekenin de bilgen. Öytkeni onıñ äseri şaraptay bolmasa da sıraday bolğandıqtan köp işken adamdı esinen aljastıradı. Äri joğarıda jılqı etiniñ halal ekendigin, al esek etiniñ haramdığın aytıp, däleldep öttik. Esektiñ eti haram bolğandıqtan onıñ süti da haram. Al jılqı eti halal bolğandıqtan süti de adal bolmaq. Jılqınıñ sütiniñ adaldığına qatıstı ğalımdar arasında auız birlik bar. Öytkeni, Islam dininde «Bir januardıñ eti halal bolsa, onda onıñ süti de halal, al eti haram bolsa süti de haram» degen qağida bar. Endeşe osı qasañ qağidağa say jılqınıñ eti halal bolğandıqtan onıñ süti de halal bolmaq.
Häm jılqınıñ sütiniñ aşuı yaki bwzıluı arqılı işimdikke wqas spirtke aynalar bir mäselesi bolğanda sözsiz Payğambarımız tıyım salar edi. Alayda hadisterde jılqınıñ etine rwqsat berilgeni aytılıp, süti jayında eşbir hadis kezdespeydi. Häm atam qazaq keşe yaki bügin ğana mwsılman bolğan halıq emes. Qazaq halqınıñ mwsılmandıq tarihı mıñ jıldan asıp jığıladı. Osı ğasırlarda türki topırağında jüz mıñdağan ğwlamalar şıqqan. Eger qımızdıñ adamdı az da bolsa mas qılatın bir äseri bolğanda sözsiz türki jwrtınıñ ğalımdarı «haram» der edi. Qazaq topırağınan şıqqan äs-Sığınaqi tärizdi faqih ğwlamalar haram mäselesine kelgende bizden älde qayda saq äri taqua häm ilimi wşan teñiz bolatın. Alayda bwl turalı kitaptarda «haram» degen pätua twrmaq «mäkrüh» degen ükimderi de joq. Imam Ağzamnıñ özi jılqı etin «mäkrüh» dese, jılqınıñ sol zamanda «soğıs köligi» etuine baylanıstı aytqan. Imam Ağzamnıñ jılqı sütiniñ yaki qımızdıñ mäkrühtigine qatıstı ükimi kitaptarda kezdespeydi.
1 B. Asılbekov. Qımız şipalı susın. 12-13 better. Almatı, 1986.
2 Sonda, 7-8 better.
3 Häm kartopta da osığan wqsas spirt bar.

Mwhitdin Isawlı
«Nwr-Mübarak» Egipet islam mädenieti
universitetiniñ professorı,
teologiya doktorı

Podelit'sya v soc. setyah

Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
İlmekter: , , , ,
?????????? ?????????? RSS ?????? ??????

  1. Warning: Missing argument 2 for wpdb::prepare(), called in /home/kattani7/public_html/wp-content/plugins/world-flags/includes/functions.php on line 53 and defined in /home/kattani7/public_html/wp-includes/wp-db.php on line 1147

    Nur Astana meşitiniñ resmi saytına kop rahmet, ALLA isteriñizdi oñ qılsın, jwmsıtırııñız alğa basa bersin!


  2. Warning: Missing argument 2 for wpdb::prepare(), called in /home/kattani7/public_html/wp-content/plugins/world-flags/includes/functions.php on line 53 and defined in /home/kattani7/public_html/wp-includes/wp-db.php on line 1147

    Qımızğa baylanıstı qanday soz aytuga boladı?! ata-babalarımız işip kelgen kımızdı makruh t,b dep jurgender qazaq emes desen kapa boladı, işpeytinder işpey aq qoysın, Mühiddin agamız tamaşa jazgan rahmet sizge!

Pikir jazu