Berik QALDAROV: Intımağı jarasqan el ozadı

Otbasınıñ özin bir memleket, bir el dep esepteytin bolsaq, bir janwyanıñ özin basqaru, onıñ qajettiligin öteu, şañırağın şayqaltpau, bala-şağağa dwrıs tärbie beru, olarğa dwrıs bağıt beru, janwya müşeleriniñ arasındağı auızbirşilik pen ıntımağın saqtap, qatıqtay wyıtıp otırudıñ özi qiınğa soğadı. Talay şañıraqtıñ sıyqı men küyi ketip, bala-şağası dalada qalıp, üy bola almay sendelip jür. Dastarhan basında da atalarımızdıñ üydiñ bereke-birligin saqtaudı Allahtan swrap otıruınıñ mänisi osında bolsa kerek. Bir janwyanı igeru üşin de qıruar bilim, köregendilik qajet. Biraq meniñ aytapağım bwl emes. Osı arqılı mañızdı bir mäselege oyısqım kelip otır.

 Qazaq dalasınıñ keñ baytaq jeri, wşqan qwstıñ qanatın taldırıp, şapqan attıñ twyağın tozdıradı. Tipti älemdegi jer ölşemi jağınan alğaşqı ondıqtıñ qatarınan orın alatındığı tağı bar. Bwl biz üşin ülken maqtanış. Biraq keyde mınaday bir swraq eriksiz mazalaydı; «Ata-babalarımız qalayşa osınşalıqtı keñ baytaq jerdi ielenip, onı saqtap qaldı eken? Biz atadan qalğan amanattı wrpaqqa sol qalpında tabıstay alamız ba?». Wlan-ğayır eldiñ eldigin saqtaudıñ eñ bastı qwralı qalay bolmaq? Osı ispetti swraqtar sanamdı san saqqa jügirtip oylanuğa itermeleydi. Jauap izdep tarihtıñ qoynauına qaray sayahatqa şığatın kezderim de boladı. Biraq tarihtağı keybir jayttar sanamda säule tapqanday sezimge böleydi. Mına bir oqiğağa bir sät nazar salıp köreyikşi;

Birde Sırım Nwralığa narazı bolıp jürgende: «Az ben köpti, aq pen qaranı, naşar men mıqtını teñgere almadıñ, bireu-bireudi şauıp jep jatır, onı basqara almadıñ», - dep ökpelipti. Nwralığa bir kez kelgende Sırım amandaspay jüre beredi. Sonda Nwralı:

- Batır, qayırılıp sälem bergiñ kelmeydi, tasıp jürsiñ-au! – depti. Sonda Sırım:

- Han, tasıp jürgenim joq, altı alaştıñ basın qosa almay sasıp jürmin, - depti.

Iä, elge bolu üşin qajetti, jer bar, halıq bar, halıqtıñ arasında el qorğaytın batırı bar, tipti olardı asıraytın baylıq ta bar, biraq mwnıñ barlığı eldiñ eldigin saqtau üşin asa mañızdı emestigin tüsinuge uaqıt öltirip, bas qatrudıñ qajeti şamalı siyaqtı. Sebebi eldiñ eldigi üşin auızbirşilik pen ıntamaq bolsa, basqanıñ barlığı op-oñay keletindigi ayqın.

Al endi tınıştıq pen ıntımaqqa janı qas jaulardıñ, mwnıñ astarın añğarğandığınan bolar, olar qandayda bir eldiñ baylığına qol swğu üşin ne närseden bastau kerektigin de jaqsılap oylastırıp alğan. Mına bir jayt sözimizdiñ ayğağı;

Ataqtı qolbasşı Aleksandr bir küni Aristotel'ge hat jazıp aqıl swraydı:

– Jaulap alğan jerlerimdegi halıqtı qalay bağındıruğa boladı? Halıqtıñ arasındağı közi aşıq adamdardıñ barlığınıñ közin joyağanım qalay bolar eken? Älde olardı twtqında wstağan dwrıs pa?

Sonda Aristotel':

– Olardıñ közin qwrtsañ, jergilikti halıq sağan narazılıq tudıradı. Twtqınğa alsañ, tuıstarı qwtqarıp aladı. Eñ dwrısı olardı är aymaqqa äkim etip jiber. Sonda olardıñ arasında baqtalastıq tuadı da, sağan qarsı küş biriktire almay, ıntımaqtarı men birlikteri tas-talqan boladı, - dep jauap jazğan eken.

Mine, kişkene ğana oydıñ işinde talay närse jatır. YAğni, elge qajetti eñ ülken baylıqtardıñ biri, ıntımaq-birlik. Babalarımızdıñ osınau keñ baytaq jerge ie boluınıñ sırı da osı ıntımaqta bolsa kerek. Öytkeni el bilegen, közi aşıq kökiregi oyau azamattarımızdıñ barlığı derlik ıntımaq birliktiñ mañızdılığı men mäni jaylı türli wlağattı sözderin halıqqa jetkizuden jalıqpağan. Solardıñ bir parasın keltire keteyik:

Töle bi jas kezinde talay jası ülken ataqtı abız bilerdiñ aldınan ötip batasın aladı. Töle bala äueli äkesine barıptı. Jası jüzge taqap otırğan äkesi ıntımaq, el birligi jöninde äñgime aytıp otıradı. Töle «Qalay etkende birlik boladı, onıñ küşi qanday bolmaq» degendi swraydı. Sonda. äkesi äueli jauap aytpas bwrın bir buma solqıldaq şıbıq aldıradı:

- Balam, mınanı sındırıp körşi.

Töle buılğan şıbıqtı olay-bwlay iip sındıra almaydı.

- Endi sol şıbıqtı birtindep sındırşı? Töle ortasınan buılğan şıbıqtı şeşip, birtindep pırt-pırt etip op-oñay sındıra beredi. Älibek bi:

- Bwdan ne tüsindiñ, balam? - deydi.

Sonda. Töle bala:

- Tüsindim, äke bwl mısalıñızdıñ mänisi: ıntımağı, birligi mıqtı eldi jau da, dau da ala almaydı. «Sayaq jürgen tayaq jeydi» demekşi, birligi, ıntımağı joqtı jau da, dau da op-oñay aladı» degeniñiz ğoy.

- Bärekelde, balam, dwrıs taptıñ. El bileu üşin aldımen eldi auızbirlikke, ıntımaqqa şaqıra bil. «Baq qayda barasıñ degende, ıntımaqqa baramın» degeniniñ mänisi osı, - depti.

Al endi ıntımaq-birlik jaylı aytılğan wlağattı sözderdiñ tübirine üñilip körelik:

«Birligi joq el tozadı, birligi küşti el ozadı», «Birlikti el bwzılmas», «Birlik joq bolsa, wyım joq, Wyım joq bolsa, küyiñ joq», «Sausaq birikpey, ine ilikpeydi», «Baylıq - baylıq emes, birlik - baylıq»,

«Bölingendi böri alar», (Sırım Datwlı)

«Bostandıqqa aparatın jalğız jol - wlttıq ıntımaq qana», (Älihan Bökeyhanov)

«Birlikten ayırılğan el qañğıp qaladı», (Älihan Bökeyhanov)

«Edil bol da, Jayıq bol - eşkimmenen wrıspa,

Joldasıña jau tise - janıñdı ayap twrıspa», (Asan qayğı)

Mine, ıntımaq-birlikke baylanıs aytılğan osınday sözderdiñ törkini, qazaq halqınıñ osınşalıq wlan-ğayır jerdi qanattığa qaqtırmay, twmsıqtığa şoqtırmay saqtap qaluınıñ bastı sebebin körsetip twrğanday.

Dwşpandardıñ közderi jan-jaqtan şüygindi jerimizge şüyilip twrğan mına zamanda, bizge eñ bastısı birlik-ıntımaq auaday qajet. Bwlay bolmağan jağdayda, «qazannan qaqpaq ketse, itten wyat ketediniñ» keri keledi. Sondıqtan elimizdiñ tınıştığı men birligin oylap, bes kündik ömirdiñ qızığına belşeden batamın dep jürip, wrpaqtıñ aldında masqara küy keşpeyik ağayın! Atadan amanat qalğan jerimizdi, keyingi wrpaqqa sol qalpında tabıs etu ärbirimizdiñ borışımız ekendigin wmıtpayıq! Allah Tağala elimizge bayandı ıntımaq-birlik näsip etkey! Sözimdi Külteginniñ mına bir sözimen ayaqtağandı jön kördim:

«Begi men halqınıñ ıntımağı joq jerde, dwşpanınıñ aldauına sengen, arbauına köngen jerde, inisi men ağası daulasqan, begi menen qaraşası jaulasqan jerde el eldiginen ayırıladı».  

Berik Qaldarov

Tölebi audanınıñ bas imamı

Äleumettik jelilerde bölisu

Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat
Opublikovat


Pikir jazu

Sizdiñ e-mail basqalarğa körinbeydi. Qwpiya saqtaladı.

*
*


+ 4 = 6