«Ey iman keltirgender, taqualılardan tabılularıñ üşin senderden bwrın ötkenderge parız etilgeni siyaqtı senderge de sanaulı künderde oraza twtu parız etildi». (Baqara süresi, 183 ayat)
Oraza jañadan payda bolğan ğibadat emes, barlıq dinderde bwrınnan bar ekendigi ayattan mälim. Degenmen oraza jaylı tüsinikter ärtürli boldı. Keybiri belgili bir azıq türin jemeu dep tüsinse, endi biri mülde eşteñe jemey biraz uaqıt barşa närseden tıydı, al hristiandar maldan şıqqan azıqtan özin tıyıludı oraza dep tüsindi. Olardıñ twtqan orazasınıñ uaqıtı 40 kün.
Olay bolsa, Islam dinindegi orazanıñ erekşelikterine, onıñ mañızı men mänine toqtalıp ötelik:
Orazanıñ uaqıtı
Aldımen orazanıñ uaqıtın belgilep alayıq. Bwl jaylı Qwran Kärimniñ Baqara süresiniñ 185- ayatında aytılğan:
«(Ol sanaulı künder) Ramazan ayı. Ol ayda adamdarğa tura jol jäne (şındıq pen jalğandı) ajıratuşı aşıq ayattarı bar Qwran tüsirilgen. Endi, senderden kim ol ayda äzir bolsa, oraza twtsın». (Baqara süresi, 185 ayat. )
Ayatta orazanıñ bir ay twtılatını aytılğan. Hazireti Payğambar (s.a.u.) da hadisterde bwl jaylı mälimetter berip ötken:
Nazr ibn Şayban rahmatullahi aleyhidan riuayat etiledi: «Abu Salama ibn Abdurahmanğa: «Mağan sen atañnan, atañ Payğambar (s. a. u. ) nan esitken Ramazan ayı jöninde aytıp ber. Sonda atañ men Rasulullah (s. a. u. ) aralarında eşkim joq eken», dedim. «Iä, atam mağan Rasulullah s. a. u. ayttı dedi. «Älbette Allah senderge Ramazan orazasın parız etti. Men senderge tünderinde qwlşılıqtı sünnet ettim. Kimde-kim imanmen, sauap ümitinde orazasın twtsa jäne tünderin qwlşılıqpen ötkizse, künälarınan anasınan jaña tuılğan siyaqtı bolıp şığadı»-dedi. (Nasaiy jäne Ahmad r. e. ).
Ramazan ayı - on eki aydıñ eñ qasiettisi, eñ berekelisi, eñ wlığı, on eki aydıñ swltanı. Oğan swltandıq märtebe berilgeni «Ol ayda adamdarğa tura jol jäne (şındıq pen jalğandı) ajıratuşı aşıq ayattarı bar Qwran tüsirilgen». Allah tağala adamzattıñ qiyamet künine deyin ükimin joymaytın, aq pen qaranı, şındıq pen ötirikti ajıratıp beretin Qwran Kärimdi Ramazan ayında tüsirgen. Kimde-kim Ramazan ayına sau-sälemet jetse, jaña aydı körse nemese Ramazan ayı bastalğanı turalı habar jetse, oraza twtsın. Ramazan ayındağı orazasın twtu ärbir imandı adamğa parız. «Allahtıñ bwyrığın orındamay, Ramazan künderin sebepsiz oraza twtpay ötkizse bola beredi», degen adam küpirlik keltirgen boladı.
Ol ayda Allahtıñ rahmeti, qayır-berekesi jauadı. Rahmet perişteleri tüsedi. Pendelerdiñ twtqan orazaların men izgi amaldarınıñ sauaptarın eselep beriledi. Mübäräk aydıñ qwrmetine tozaq esikteri jabılıp, oğan kiru uaqıtşa tünge süriledi. Momındarğa Allahtıñ rahmeti tögilip, Olarğa jaqsı mümkindikter beriledi. Oraza twtıp, ğibadat etken adamdar tozaqtan qwtıladı.
Bir ay oraza wstaytınımız mälim bolsa, al endi Ramazan ayınıñ işindegi kündelikti orazamızdıñ uaqıtı jaylı Qwran Kärimniñ ne deytinin körelik:
«Tañnan, aq jip qara jipten ajıratılğan kezge deyin, jep-işe beriñder. Sonan keşke deyin orazanı kemşiliksiz twtıñdar». (Baqara, 2/187) Mwndağı aq jip pen qara jiptiñ, tün men kün ekeni, Payğambarımızdıñ (s.a.u.) bergen tüsiniktemesinen mälim. Tün men kün bir birinen ajırauı, orazanıñ bastalatın uaqıtı. Mine, osı uaqıtta siz orazağa dayındıq jasaysız. Bwl dayındıq jaylı hazireti Payğambar bılay degen:
Anas ibn Maliktiñ riuayatına qarağanda, Payğambarımız (s.a.u.) ayttı: «Säresini jeñder, älbette, säreside bereke bar». Säreside tamaqtanıp kündizgi qwlşılıqtarğa quat jinap alamız. Tağı bir ayta keterlik jayt, kün batqannan keyin de keybireuler özderine keybir amaldardı tiıp jatadı. Mäselen, äyelderine bir ay boyı jaqındamau degen siyaqtı. Bwl jaylı da Qwran Kärimde mälimet berilgen. «Senderge oraza tüninde äyelderiñe qosılu adal etildi.
Orazadağı keñşilik
Islam dini adamdarğa auırtpaşılıq, qiınşılıq tudırudı maqsat twtpaydı. Islam dinininñ keñşilik, jeñildik dini ekenin mına ayattan añğaramız:
«Eger senderden bireu nauqas nemese jolauşı bolsa, ol jağdayda (oraza twtılmağan künderiniñ) sanağın basqa künderde twtadı. (käriligi nemese älsizdigi sebepti) oraza wstauğa qinalatındar (bir kündik, orazağa – bir kündik) bir miskin-bişaranıñ azığı mölşerinde tağamdı tölep beruleri qajet. Eger, kim öz ıqtiyarımen qosımşa igilik jasasa (qajettikten molıraq töleu berse), özine jaqsı. Eger, bilseñder, oraza twtularıñ özderiñ üşin (tölem beruden nemese keşirimdi oraza wstaudan köri) jaqsıraq. ». (Baqara süresi 184 ayat. )
Orazadağı niet
Orazanıñ qanday nietpen, ne üşin twtılatının da şet qalmağan. «Ey iman keltirgender, taqualılardan tabılularıñ üşin senderden bwrın ötkenderge parız etilgeni siyaqtı senderge de sanaulı künderde oraza twtu parız etildi». (Baqara, 2/183) Oraza adam jüreginde taqualıq sezimin oyatatın birden bir ğibadat. YAğni eñ aldımen Allahtıñ aldındağı jauapkerşilikti, sosın retimen öziñniñ, adamdardıñ, jan-januarlardıñ aldındağı jauapkerşilik sezimin tereñ tüysindirip beredi. Bwl twrğıda aytılğan Payğambarımızdıñ (s.a.u.) hadisteri bılay tüsinikteme bergen:
Payğambar (s. a. u. ) ayttı: «Kimde-kim Ramazan orazasın imanmen, sauap ümitinde wstasa, onıñ ötken künäları keşiriledi» dedi.
Abu Hurayra (r.a.) dan riuayat etiledi. Rasulullah (s.a.u.) ayttı: «Kimde kim jalğan sözben oğan amal etudi qoymasa, ol adamnıñ tağam jemey, susın işpegeni Allah tağalağa qajet emes». (Buhari. Saum 1770 hadis). Sondıqtan orazadağı negizgi maqsat aş jüru ğana emes, barşa jamandıq ataulıdan qol üzu.
Oraza twtqandarğa beriletin sıy
Islam dini ärbir orındalğan qwlşılıqtıñ ülken sıyı bolatının, orındalmağandarınıñ da jazası bolatının bildirgen. Olay bolsa, oraza twtqandardıñ keneletin sıy-sipatına köz jügirtelik:
Abu Hurayra (r. a. ) riuayat etiledi: «Payğambar (s. a. u. ) bılay dedi: «Allah tağala ayttı: Adam balasınıñ barlıq amalı özi üşin, tek qana Oraza Men üşin jäne onıñ silığın Men özim beremin dedi. Oraza saqtauşı. Qaşan qaysıbiriñiz oraza twtsa, jaman söz söylemesin, baqırmasın. Eger bireu balağattamaqşı nemese wrıspaqşı bolsa, men Oraza twtqanmın dep aytsın. Allahtıñ atımen ant etemin! Älbette, oraza twtqan adamnıñ auzınıñ iisi Allahtıñ qwzırında misk hoş iistende süyiktirek. Oraza twtqan adam üşin eki quanış bar. Qaşan auız aşsa quanadı, jäne Rabbısına jolıqqanda, orazasımen quanadı.
Demek pendeniñ orazadan basqa barlıq amalı özi üşin. Tek qana wstağan orazası Allah üşin. Mwnı qalay tüsinu mümkin? jauap: Pendeniñ orazadan basqa barlıq amaldarda qalasada qalamasada az bolsada riya (körsetu üşin) aralasuı mümkin.
Mäselen, namaz oqığan adam däret alğanında, namaz oquğa jay tañdağanda, namaz oqığanda basqalar köredi. Zeket bergeninde, qanşa jasırsa da zeketti alğan adam bilip, aqısına dwğa etedi. Qajılıqqa barğanda, müldem jariya boladı. Qajılıqtan kelgen soñ top-top adamdar ziyaratqa keledi. «Qajeke» dep ataydı.
Orazada, bwl närselerdiñ bireui joq, eşkim körmeytin uaqıtta, säresi işedi. Kündiz köpşilikpen birdey jüredi. Auız aşar uaqıtı kirgende, jalğız özi qalğanda da oraza wstağan adam. Allah körip twrğanın bilip, auızın aşıp jibermeydi. Mine bwlardıñ barlığı oraza Allah üşin wstaluınıñ belgisi. Sol üşin jalğız Allah üşin bolğan ğibadattıñ sıylığın Allah tağala özi beruge uäde etken. Bir sauap beriletin amaldıñ sauabı on märteden, jeti jüz märtege deyin köbeyui mümkin, biraq odan artıq boluı mümkin. Oraza üşin beriliten sauaptıñ köbeyui, onı Allahtan basqa eşkim bilmeydi.
Oraza saqtauşı. Türli jaman isterden, künälardan aurulardan, jaman minezden, tozaqtan saqtaydı. Wyatsız sözderdi aytu mwsılman adamğa müldem dwrıs kelmeydi. Allahqa ğibadat etu üşin, Allahtıñ parız etken orazasın wstau üşin, bekitken auızdan jaman sözder, boqtau, baqıru, eş dwrıs kelmeydi. Oraza wstağan adamnıñ auzınıñ iisi Allahtıñ janında hoş iisti misktende süyiktirek. Oraza wstağan adamnıñ eki quanışı bar. Birinşi quanışı, auız aşarda quanadı. Ekinşi quanışı, Allah tağalağa jolıqqanda, wstağan orazasınan quanadı. Bwl eki quanış tekqana oraza wstağan pendelerge ,Bwl orazanıñ wlı qasieti.
Basqa bir riuayatta:
«Adam balasınıñ barlıq amalı (sauabı) köbeytilip beriledi. Bir jaqsılıqqa on sauap, soğan wqsas jeti jüz esege deyin köbeytilip beriledi. Allah tağala: «Tekqana oraza Men üşin onıñ qarımın Men beremin. Adam balası şahuatı men tağamın Men üşin tastadı. –dedi.
Sahl (r. a. ) dan riuayat etiledi: «Payğambar (s. a. u. ) ayttı: «Jännättıñ bir esigi bolıp, «Rayyan» dep ataladı. Qiyamet küni ol esikten oraza wstağandar kiredi. Olardan basqa eşkim kirmeydi. Oraza wstağandar qayda?-dep swrağanda, olar ol esikten kiredi. Olardıñ soñğısı kirse, ol esik jabıladı. Odan basqa eşkim kirmeydi» -dedi.
Bwl hadiste aqırette oraza ğibadatınıñ qasieti basqa ğibadattardan qanşalıqtı wlı ekendigi aytılğan.
Qiyamet küni oraza wstağandar jännätqa kirulerige arnayı «Rayyan» dep atalatın esik aşıladı eken. Sol esikte «oraza wstağandar qayda?» dep şaqırıp, olar jännätqa kiredi eken. Oraza wstağandar kirip bolğannan keyin eşkim kirmeydi, ol esik jabıladı.
Qiyamet küni barlıq adam jännätqa tezirek kiruge asığıp twrğan uaqıtta oraza wstağandarğa arnayı «Rayyan» dep atalatın esikten kirgizuin barşamızğa näsip etsin.
Jabir (r. a. ) dan riuayat etiledi: Bir adam Payğambar (s. a. u. ) ğa: «Aytıñızşı, eger parız namazdardı oqısam, Ramazan (orazasın) twtsam, halaldı halal, haramdı haram desem äri osı aytqandarıma artıq närse qospasam jännätqa kireminbe?»-dep swradı. Payğambarımız (s. a. u. ): «Iä» -dedi. «Allahqa ant etemin, mine osığan eş närseni artıq qospaymın» dedi. «Müslim riuayat etken.)
Parız namazdarın öz uaqıtında oqıp jürgen pendeniñ jännätqa kiruine sebep bolatın amaldardıñ biri. Parız namazın oqımaytın nemese şala oqitındar bwğan ümit etpese de boladı.
Endeşe Allahtıñ bergen ülken mümkindigin tiimdi paydalanıp, aqırettik azığımızdı qamdap alayıq ağayın! Allah Tağala twtqan orazalarıñızdı qabıl etsin!
Beybit Älipbekwlı.
QMDB-nıñ OQO boyınşa ökil imamı.
Pikirler